Psychologisch

Tuesday, 29 March 2005

Waarom zijn er atheïsten en religieuzen? Waarom denkt de één kritisch en neemt de ander alles voor zoete koek aan? Waarom is iemand geïnteresseerd in wetenschappelijke kennis en een ander meer in esoterische aangelegenheden? Waarom zijn er zoveel onwetenden en weinigen met een behoorlijke algemene ontwikkeling? De meeste onder u zouden antwoorden: omdat de één intelligenter is dan de ander. De rest: omdat het met de paplepel is ingegeven.

Het eerste antwoord beschouw ik als onjuist (zie mijn boek). Ik ga er vanuit dat noch tussen individuen, noch tussen populaties enig relevant verschil in intelligentie bestaat. Het tweede antwoord vind ik al een stuk beter. Verreweg de meeste mensen groeien inderdaad op in milieus die ze later, als volwassenen, als deugdelijk accepteren. Maar er zijn uitzonderingen. En het zijn juist deze excepties die zo interessant zijn.

Mondiaal gezien is tegenwoordig zo’n 95% van de mensen gelovig en 5% agnost, waarvan bijna de helft atheïst. Duizenden jaren geleden was het percentage religieuzen vrijwel 100%. Iedereen werd toen godsdienstig opgevoed. Toch begonnen, zo’n 2600 jaar geleden, enkele Griekse natuurfilosofen niet religieuze verklaringen voor natuurverschijnselen te zoeken. Het was hun vooral te doen om de oerstof (archè) te vinden, waaruit alles zou zijn opgebouwd.
Hoe kwam iemand in die tijd – opgevoed met de Griekse godenwereld – erbij dat te doen? Oftewel: de gelovige verklaring te betwijfelen. De eerste westerse wijsgeer (voor zover bekend) – en de eerste natuurfilosoof – was Thales van Milete (624-545 v.o.j.). Hij begon, geheel onafhankelijk van iedereen, te twijfelen aan de gangbare (religieuze) meningen en zichzelf vragen te stellen over de wereld om hem heen. Waarom deed hij dat? En waarom juist daar in het oude Griekenland, en niet elders in de wereld?

Hoe komt het dat van twee personen die, in één en hetzelfde gezin, gelovig zijn opgevoed er één gaat twijfelen en de ander niet. Waarom trekken in bepaalde streken op aarde meer mensen de algemene opvattingen in twijfel dan in andere gebieden?
Hoe komt het dat er in Europa meer agnostici en atheïsten wonen dan in enig ander deel van onze planeet? Waarom is het deel van onze planeet bóven de 30 graden Noorderbreedte welvarender dan dat daarónder, met uitzondering van Australië? Omdat daar meer wetenschappelijk/filosofische boeken worden gelezen? En waaróm dan wel?

Allemaal vragen waarop al zoveel onbevredigende, tot zelfs belachelijke, antwoorden zijn gegeven. Twee antwoorden echter (elk in slechts één woord gevat) zijn belangwekkend genoeg om nader te bekijken: cultuur en karakter. Daar is nog niet alles mee gezegd. Wat heeft wat gevormd? De cultuur het karakter of andersom? Of zijn ze constant elkaar aan het vormen? Voor mij is er derhalve maar één uitsluitsel mogelijk. En die moet in de psych(olog)ische hoek worden gezocht. Dan rest er nog één dispuut: heeft het psychisch gegeven een culturele of genetische oorzaak (nature of nurture)?
Het lijkt er heel sterk op dat onze persoonlijkheid ons hele reilen en zeilen bepaalt. Dat onze cultuur vooral bepaald wordt door onze inborst. Dat kritisch denken, twijfelen, geloven, wetenschappelijk/filosofische belangstelling of juist het ontbreken ervan, vrijheidslievendheid, democratisch besef en doorzettingsvermogen het gevolg zijn van onze psychische bagage. Kortom, of iemand een beroemde wetenschapper wordt of een onbekende stratenmaker hangt niet zozeer af van zijn intelligentie maar voorál van zijn karakter.

Bestaat er een volksaard? Waarom zijn bijna alle westerse landen seculier en democratisch en de moslimlanden niet? Zelfs Turkije, het meest seculiere land in het Midden-Oosten, heeft te lijden onder moslimfundamentalisme. Vormt religie de volksaard of vormt de volksaard de religie (en cultuur)?
Het lijkt erop dat de wereld is onder te verdelen in populaties met verschillende psychische geaardheden. Mogelijk zijn het culturele (of genetische) aanpassingen aan (vroegere) klimatologische en/of geografische omstandigheden. Maar ook individueel verschillen we allemaal qua persoonlijkheid van elkaar. En juist deze psychische individuele en etnische diversiteit zorgt voor alle culturele en religieuze variëteit.
Niet intelligentieverschillen maar karakterverschillen veroorzaken problemen op aarde. Want zolang er nog regeringsleiders rondlopen met een bord voor hun kop die hun eigen onnozel volk onderdrukken, arm houden en/of met oorlogstaal weten op te hitsen, zal er voorlopig van totale mondiale vrijheid, welvaart en vrede geen sprake zijn.
Mijn karakter is dus de oorzaak van mijn levensovertuiging en mijn levenswijze. Wie moet ik ervoor bedanken? De genen of de opvoeding van mijn (voor)ouders? Of allebei?
Tot volgende week.

Groetjes van Albert Jarsin

Kortom, de reden dat iemand als John de Mol (goed voor twee miljard euro) zo rijk is heeft te maken met het feit dat hij (volgens zijn omgeving) een gebrek heeft aan empathie. Dit is zowel zijn slechtste als beste eigenschap en erg handig als ondernemer. Medewerkers waar je niets (meer) aan hebt zet je zonder meedogen op straat.
Zit de wereld, de mens zo in elkaar en handelen we daar op ons eigen niveau allemaal (onbewust!) vaak naar?

Het karakter heeft inderdaad weinig met de opvoeding te maken.

Ja Charles, ik denk dat je gelijk hebt, en dat niet alleen de mens, maar de hele gang van zaken op ons aardbolletje zo in elkaar zit.

Goed beschouwd bestaat datgene wat wij leven noemen uit niet veel anders dan 'eten en gegeten worden', waarbij de zwaksten het eerst aan de beurt zijn, en de sterksten het laatst. Maar eraan ontkomen? Ho maar!

Zoals ik het zie zijn we allemaal (en niet alleen wij, maar alles hier op aarde) onderdeel van een recyclings proces van trial en error, dat wij evolutie noemen, maar waar we verder weinig lijn in kunnen ontwaren - ik althans niet.

Zo wordt ook John de Mol straks door de wormpjes geconsumeerd - zonder aanzien des persoons, want aanzien is een fictie.

Els,
We zijn dus één groot experiment, we hadden het alleen nog niet door!
Maar misschien dat we er ons voordeel mee kunnen doen, nu we het eindelijk (!) in de gaten krijgen.
Zoals Steven Pinker dat in zijn boek over de menselijke natuur verwoord en mevr. Harris in haar boek over het misverstand opvoeding.

Mmm... maybe.

Maar dan blijft het altijd nog de vraag wie of wat dan aan het experimenteren is, want wij hebben daar geen enkel aandeel in.

Klopt, en met ons bescheiden denkvermogen zullen we daar (waarschijnlijk) ook nooit achter komen.
Vraag een kind hoe de atombom werkt en je zult ook nooit een juist antwoord krijgen.
Om de lieve vrede te bewaren in de verschillende kampen hebben we God inmiddels boven de oerknal gezet en veel verder zullen we ook wel niet komen.
Maar er valt verder natuurlijk nog wel wat te beleven: dat mensen gevormd worden door 50% genen en 50% omgeving (zoals nu voorgesteld wordt)
is natuurlijk flauwekul. Hoezo 50/50%?
het lijkt wel een Hollywood script!

O ja, en jij, Albert vroeg je af of de wereld is onder te verdelen in populaties met verschillende psychische geaardheden.

Tja... enerzijds zou je denken van wel, maar wanneer je bijvoorbeeld naar al die adoptiekinderen kijkt die in Hollandse gezinnen zijn opgegroeid, dan zet je daar toch wel een vraagteken bij.

Misschien hebben we allemaal dezelfde basis, maar kan die al naar gelang de omstandigheden worden 'uitgebouwd' - net als de nieuwe ziekteverzekering.