Conscientia

Tuesday, 19 April 2005

Conscientia is het Latijnse woord voor bewustzijn en het geweten. De, uit het Latijn voortgekomen, Romaanse talen – waaronder het Italiaans, Frans, Spaans, Portugees en Roemeens – hebben erop gelijkende woorden (het Portugese woord is consciência). Het Engelse "consciousness" is afgeleid van het Frans "conscience", meegebracht door Willem de Veroveraar en zijn Franse ridders in de elfde eeuw.

Consciousness betekent dus zowel bewustzijn als geweten. Er is blijkbaar nauwelijks onderscheid. Soms is het verwarrend als je in het Engels of Portugees over bewustzijn spreekt en je toehoorders het als het geweten interpreteren. Wat dat betreft hebben diegenen die een (andere) Germaanse taal beheersen het makkelijker. Dat is niet altijd zo geweest. Pas in de achttiende eeuw introduceerde de Duitse filosoof Christian Wolff (1679-1754) het woord Bewusstsein om een duidelijk verschil te maken met Gewissen.

Waarom zijn de woorden bewustzijn (besef van het eigen bestaan en denken) en het geweten (besef van goed en kwaad) één en hetzelfde woord in vele andere talen? Staat het besef van het één gelijk aan het besef van het ander? Waren deze twee woorden in de oudheid synoniem? Blijkbaar wel. En hoe zit het met de Angelsaksische landen? Bewustzijnsfilosoof Daniel Dennett laat er geen twijfel over bestaan. Zijn wereldberoemde boek heet niet voor niets in het Nederlands Het bewustzijn verklaard.

In de oudheid ging men er wellicht van uit dat bewustzijn en het geweten (of ze nu alleen bij mensen of ook bij andere diersoorten voorkwamen) inherent aan elkaar waren en zodoende onlosmakelijk aan elkaar werden gekoppeld tot conscientia, of welk ander woord in welke taal dan ook. U ziet dat ik het niet heb over het bewustzijn, omdat ik er vanuit ga dat er niet één type van bestaat. Verder bestaat het begrip bewustheid (in het Engels: consciousness), welke zoiets betekent als het bewust zijn.

Terwijl bewustzijn slechts afhankelijk is van waarneming is dat bij het geweten niet alléén het geval. Het geweten blijkt ook over een soort aangeboren richtlijn te beschikken die bij de ene mens – afhankelijk van de samenleving waarin hij opgroeit – beter tot zijn recht komt dan bij de ander.

In mijn vorige columns heb ik het al gehad over imsanis en ipemsanis, de twee cerebrale diergroepen waarin ik de fauna heb verdeeld. Dit onderscheid komt voort uit de tweedeling van de hersenen die ik heb aangebracht, namelijk het IMSys en het EMSys als twee van elkaar te onderscheiden soorten geheugens. IMSys (een Engelse afkorting) staat voor Aangeboren Geheugen Systeem en EMSys voor Ervarings Geheugen Systeem. Alle dieren zijn behept met een IMSys, doch enkel zoogdieren en vogels houden er daarnaast een EMSys op na; vandaar de woorden imsanis (IMSys-dieren) en ipemsanis (IMSys + EMSys-dieren). In mijn boek kunt u uiteraard een uitgebreide uitleg erover vinden.

Bewustzijn is een waarneming van het EMSys. Het geweten is dat eveneens, maar bij het waarnemen worden tevens bepaalde structuren van het IMSys geprikkeld die bij elk mens een soort fundamentele genetische omgangscode vormen. Deze code zorgt ervoor dat we elkaar niet allemaal voortdurend de hersenen in slaan om het minste en geringste, uiteraard in combinatie met door de omgeving gevormde EMSys-omgangszeden. Maar vaak genoeg werkt deze IMSys-code niet of onvoldoende, of zijn de EMSys-omgangsgewoonten zo asociaal of agressief, dat mensen elkaar massaal afslachten. Oorlogen zijn daar de bekendste voorbeelden van. Denk maar aan de holocaust van de tweede wereldoorlog waarin onder andere zes miljoen joden werden vermoord.

De IMSys-omgangscode kan zoals gezegd een aangeboren gebrek vertonen. De EMSys-omgangsnormen zijn afhankelijk van de opvoeding. En deze laatste is daarom in alle delen van de wereld onderhevig aan manipulatie. Alle discriminatie tussen etnische, culturele en religieuze groepen zijn het gevolg daarvan. Alle haat en nijd tussen individuen en bevolkingsgroepen is manipulatie door een aantal gezagdragers die daar belang bij hebben. Terrorisme, en moslimterrorisme in het bijzonder, worden er constant door gevoed. Deze vicieuze cirkel kan alleen worden doorbroken wanneer groepen en regeringen uit democratische landen hardop hun stem laten horen en zich niet laten intimideren door terroristen. Makkelijker gezegd dan gedaan zult u denken. Dat is waar, maar een andere kant en klare oplossing heb ik niet zo gauw voorhanden.

Laten we in ieder geval een goed begin maken door onze eigen kroost een opvoeding te geven die gebaseerd is op sociale en rechtvaardige beginselen. Met een menselijk EMSys kunnen zelfs gebreken in het IMSys redelijk in de hand worden gehouden. Uiteindelijk zullen zowel ons bewustzijn als ons geweten in staat zijn tot intermenselijke samenwerking en het vormen van een betere wereld. Utopie? John Lennon zong er in zijn Imagine al over.
Tot volgende week.

Groetjes van Albert Jarsin.

Brr... ik heb een loeihekel aan afkortingen, maar voor de rest kan ik me best vinden in wat je schrijft.

Alleen geloof ik niet zo erg in een toekomstige 'betere wereld', omdat ik ervan uitga dat alles is zoals het moet zijn.

Stel je zo'n Utopie maar eens voor: zo'n paradijselijke toestand van pais en vree, zonder Zwaard van Damocles, zonder strijd om het bestaan, en daarin dan jezelf, met niets anders te doen dan gezapig op je rug liggend grasspietjes kauwen...

Als het mij overkwam zou ik op de Boom der Kennis afsprinten als de bok op de haverkist!

Maar ja, we weten allemaal precies wat we verkeerd vinden aan de schepping, maar ik denk toch dat we blij mogen zijn dat het niet in ons vermogen ligt om er iets aan te veranderen!

Hoe is het, Albert? Ik zit me hier uit te sloven om discussies op gang te brengen, omdat ik dit een leuke, veelbelovende website vind, en jij? Jij bent al net zo gezellig als God: je ziet alles, maar reageert nergens op.

Hallo Els,

Sorry, maar door drukke werkzaamheden heb ik helaas niet zoveel tijd om elke dag deze site te bekijken. Ik heb wel alle reacties tot nu toe gelezen en ben er vanzelfsprekend zeer blij mee. Ze zijn allemaal stuk voor stuk interessant (en wat die van jou betreffen grappig bovendien). Alleen ontbreekt het me aan tijd om er regelmatig op te reageren. Ik hoop dat jij en ook de anderen me dit niet kwalijk nemen. Ik zal proberen mijn leven te beteren.

Groetjes van Albert.

OK.
Maar je kunt er wel donder op zeggen dat we (of althans ik) zullen gaan proberen om je uit je tent te lokken, want lekker op je dooie akkertje aan de kant gaan zitten toekijken gaat natuurlijk niet op!

Oké, prima.
Maar eerlijk gezegd ben ik meer iemand die, als hij zijn bijdrage heeft geleverd in de vorm van een column, graag van een afstandje toekijkt. Niet als een god van boven, maar gewoon van opzij. Valse bescheidenheid misschien?

Groetjes van Albert

Whatever. Maar of het verstandig is... nou nee, volgens mij niet.

Want weet je wat je dan krijgt? Dat anderen met elkaar in gesprek raken terwijl jij zelf toeschouwer blijft en eer je het weet een buitenstaander zult zijn op je eigen website. En of dat nu zo leuk is?

En bovendien, als je nu toch een zwembad hebt geopend, waarom zou je dan niet een baantje meezwemmen? Nu lijkt het net of je bang bent om kopje-onder te gaan.

Mogelijk heb je gelijk. Maar weet je wat het ook is? Ik moet gewoon wennen aan zoveel respons ineens.
En verder heb ik nog steeds een simpele inbel-verbinding, maar ben wel van plan deze binnenkort te vervangen door een ADSL-verbinding. Dus voorlopig zullen mijn reacties nog sporadisch blijven en mijn bijdrage beperkt tot de columns.

Groetjes van Albert

Wij hebben internet via de kabel-TV, dus 24 uur per dag. Maar soms tik ik mijn tekst eerst op Word, kopiëer het en stuur het dan meteen weg. Kost een minuutje.

En je moet waarschijnlijk ook wennen aan respons géven, discussiëren dus, want dat is toch iets heel anders dan columns schrijven.

Maar als je er eenmaal mee begint krijg je in de kortste keren de smaak te pakken, dat geef ik je op een briefje.
En daarbij is mentaal de degens kruisen prima voor de hersentjes!

Verder hoop ik dat het aan het weekend ligt dat het zo stil blijft, en dat ik niet nu al meteen alle tegenstanders van de tafel heb geveegd!

Is er nog iemand in de zaal met een tegenargument, please?

Deze site heeft inderdaad in het weekend minder bezoekers. Blijkbaar hebben mensen dan genoeg andere dingen te doen. Dus het ligt niet aan jou. Integendeel. Maandag zal het bezoek weer toenemen. Succes.

Groetjes van Albert